İrritabıl bağırsak sendromu (İBS) nedir?

Bağırsak alışkanlığında altta bir hastalık olmadan meydana gelen, karında rahatsızlık hissi, düzensiz bağırsak hareketleri, belirgin derecede şişkinlik, şişlik ve acil tuvalet ihtiyacı gibi belirtileri bir arada gösteren bağırsağın sebebi bilinmeyen çalışma bozukluğudur.  Huzursuz bağırsak sendromu, spastik kolon, spastik kolit, irritabıl kolon, sinirli kolon olarak adlandırılan  İrritabl bağırsak sendromunda sindirim sisteminde sinir ve kasların çalışması çok hassaslaşmıştır. Bu da yemek sırası veya sonrasında kramplara ve ishale neden olabilir. Kişinin sosyal hayatını olumsuz yönde etkileyen bu hastalık tedirginliğe yol açabilir. Ancak İBS hastası olan çoğu kişi diyet, stres ve tıbbi tedavi desteği ile hayat kalitelerini yükseltebilirler. Tanı için, yapılan tetkikler ve endoskopi çalışmalarıyla herhangi bir hastalık bulunamaması, hasta şikayetinin klinik tanıma uyması ile teşhis konur. 

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) neden olur?

Sinir sistemi ile bağırsak kasları veya beyin ile bağırsak arasındaki ileti kusuru huzursuz bağırsak hastalığı belirtilerinden sorumlu tutulmaktadır.  Bu düzensiz yönetim, bağırsak düz kasında aşırı bir hassasiyet veya huzursuzluk yaratır. Bağırsaklar ağrıyı çok daha yoğun algılarlar (viseral hiperaljezi). Bağırsak duvarındaki kaslar aşırı güçlü veya çok zayıf ve yavaş bir şekilde kasılabilirler. Bir bağırsak tıkanıklığı bulunmamasına rağmen, hastada şiddetli karın krampları ve fonksiyonel  tablosu oluşur. Bu durum uzun dönemde hastanın psikolojik durumunu da olumsuz yönde etkiler. Bazı İBS olgularında aynı anda reflü hastalığı bulguları da mevcut olabilir.

Huzursuz bağırsak sendromu’nda (İBS) stresin etkisi var mıdır?
Huzursuz bağırsak sendromu (İBS), bir psikolojik bozukluk belirtisi değildir; ancak duygusal bir stres sonucunda gelişir. Birçok kişide heyecanlı, stresli veya sinirli olduğu dönemlerde bulantı veya ishal gelişebilir. Stresin bağırsak üzerinde yaratacağı olumsuz etkileri kontrol etme olanağımız olmadığından, yaşantımızdaki stres etkenlerini yok etmek veya azaltmak yararlı olabilir. Creed ve ark. çalışmasında, İBS hastalarının % 20-30’unda kaygı bozukluğu (vesvese) veya anksiete sorunu olduğu saptanmıştır. Kim ve ark. çalışmasında, sağlık çalışanları gibi vardiyalı görevlerde İBS yakınmalarının şiddetlendiği vurgulanmıştır.

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) ne sıklıkta görülür?

• Huzursuz bağırsak sendromu veya İBS sorunu, ortalama olarak % 10 oranında görülür. Batı ülkelerinde görülme sıklığı % 20 civarına kadar çıkarken, Kore’de % 5, İran’da % 6 civarında görüldüğü bildirilmiştir.
• Hastaların yaklaşık üçte biri hekime başvurmaktadır.
• Batı toplumlarında, kadınlarda erkeklere oranla 2-3 kat daha fazla rastlanır.
• Huzursuz bağırsak sendromu veya İBS sorunu 50 yaş altında görülür,  Hastaların yarısında yakınmalar 35 yaştan önce başlar.
• Bağırsak yakınmaları şikayeti olan hastaların % 25-50’i İBS dir.

İrritabl Bağırsak Sendromu belirtileri nelerdir?

• Karın ağrıları: yemeklerden sonra görülen ve artan,  çoğu zaman dışkılama ile kaybolan ağrı en sık belirtidir. Karın ağrısı, hastaların % 60’ında yemekten sonra başlar; üçte birinde yemekten sonraki ilk 15 dakika içinde, % 90-95’inde ise yemekten sonraki 3 saat içinde görülür.
• Karında aşırı gaz, şişkinlik, baskı veya gerginlik hissi, bulantı
• Dışkılama alışkanlığında, sıklığında (Dışkılama sıklığında) değişiklik (bazen 3 kez/gün, bazen 3 günde bir, bazen günde bir), ve/veya kıvamında değişiklikler (Bazen keçi dışkısı gibi sert, parça parça, bazen ishale yakın ve ishal şeklinde)
• Sık kabızlık, sık ishal dönemleri veya dönüşümlü olarak her ikisi de olabilir.
• Dışkı ile birlikte sümüksü mukus bulaşığı,
• Aniden hissedilen şiddetli bir dışkılama hissi
• Ikınma hissi, sürekli tuvalet ihtiyacı varmış gibi olma hali, 
• Bulantı
• Geğirme
• Midede ekşime ve yanma
• Bulantı ve kusma
• Cinsel isteksizlik

• İBS belirtileri kişinin ne yediğine, ne kadar yediğine, duygusal durumuna, kadınlardaki menstrüasyon dönemine göre değişir. Bu nedenle İBS hastalarının hangi şikâyetlerinin hangi durumlarda arttığını iyi bir şekilde gözlemlemesi ve kaydetmesi önemlidir.

Kadınların belirtilerinde adet dönemi öncesinde artış gözlenir. Migreni olan hastaların % 25’inde İBS yakınmalarına rastlandığı bilinmektedir.

Manning ve ark. 1978 yılında İBS tanısı için 6 belirti tanımlamışlardır.
1. Sıklaşan bağırsak hareketleri ile birlikte gelişen karın ağrısı
2. Daha hafif bağırsak hareketleri ile birlikte gelişen karın ağrısı
3. Dışkılama ile birlikte geçen karın ağrısı
4.
5. Olguların yaklaşık % 25’inde dışkının tam boşalamaması
6. Olguların % 25’inde dışkıdan sümüksü akıntı gelmesi (mukore)

2016 yılında ise, İBS için güncel olarak kullanılan Roma IV kriterleri kabul edilmiştir. Bu kriterlere göre:

• Karın ağrısı: son 3 ay içinde, haftada en az bir gün tekrarlayan kramp şeklinde karın ağrısı.
• Dışkılama sıklığında değişiklik
• Dışkının görünümü ve şeklinde değişiklik

Huzursuz bağırsak sendromunun (İBS) hangi tipleri vardır?
İrritabıl (huzursuz) bağırsak sendromu’nun (İBS) başlıca dört tipi vardır.
1. İshalin hakim olduğu tip
2. Kabızlığın hakim olduğu tip
3. İshal ve kabızlığın bir arada olduğu tip
4. İshal ve kabızlığın dönüşümlü olarak yer aldığı tip

Yaklaşık bir yıl içinde hastaların % 75’inde İBS tipinin değiştiği gözlenir ve hastaların yaklaşık % 30’unda kabızlığın hakim olduğu İBS tipinden, ishalin hakim olduğu İBS tipine dönüşüm gözlenir.

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) hangi hastalıklarla karışabilir?

• İltihabi bağırsak hastalığı
• Bağırsak kanseri
• İnce bağırsak tümörleri
• Mikrobik ishal (gastroenterit)
• Laktoz veya fruktoz tahammülsüzlüğü (intoleransı)
• Gıda allerjisi (intoleransı)
• Tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidi)
• Tiroid bezinin çok çalışması (hipertiroidi)
• Kronik mezenterik iskemi (bağırsak atar damar tıkanması)
• Mezenter ven trombozu (bağırsak toplar damar tıkanması)
• Gastrinoma
• Çölyak hastalığı
• Endometriozis
• Safra ağrısı
• Pankreas kanseri
• Pankreas iltihabı (pankreatit)
• Feokromasitoma (böbreküstü bezi tümörü)

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) için ne tür tetkikler yapılır?

• Kan sayımı
• Dışkıda gizli kan testi
• Dışkıda parazit taraması
• Nefes testi: laktoz ve fruktoz tahammülsüzlüğünün araştırılması
• Tiroid testleri
• Kalsiyum testi
• Sedimantasyon
• CRP
• İnce bağırsak biyopsisi (Çölyak hastalığı dışlamak için)
• Gastroskopi
• Kolonoskopi
• Kapsül endoskopisi
• Sanal kolonoskopi
• İnce bağırsak röntgeni (enteroklizis)
• Çift kontrastlı kalın bağırsak röntgeni (ilaçlı)
• Safra kesesi ultrasonografisi
• Bilgisayarlı tomografi

Huzursuz bağırsak sendromunda (İBS) nasıl bir diyet tercih edilmelidir?
Hastanın kendisini rahatsız eden gıdaların anlaşılabilmesi açısından günlük tutması büyük önem taşır. Hafif ve orta dereceli belirtiler ile çoğunlukla bazı diyet değişiklikleri ile başa çıkmak mümkündür. İBS hastalarında gıda alerjisi nadiren görülür. Bortolotti ve ark. ile Esmaillzadeh ve ark. çalışmalarında baharatlı gıdaların tüketiminin, İBS hastalarına olumlu etkileri olduğu vurgulanmıştır.

İBS için yararlı	İBS için zararlı
Küçük porsiyonlu gıdalar	Büyük porsiyonlu gıdalar
Yavaş yemek	Hızlı yemek
Yemekleri bol miktarda çiğneyerek tüketmek	Kahve
Öğün atlamamak	Alkol
Turunçgiller	Tam tahıllı gıdalar
Selüloz, tahıl ve kepek sindirim sisteminde hareketi sırasında içine su çekeceğinden ishal sıklığını azaltır.	Fasulye, lahana, Brüksel lahanası, karnabahar, karalahana, soğan gibi gaz yapan gıdalar
Baklagiller	Sorbitol, früktoz adlı şekerler karın krampları ve ishale neden olabilir.
Keten tohumu	Çikolata
Baharatlı gıdalar	Fındık
Akşam yemeklerini erken saatte yemek	Süt (İBS hastalarında laktoz tahammülsüzlüğü yaygındır)
Yürüyüş ve yüzme gibi sporlar yapmak	Fazla miktarda sebze
Dinlenme ve gevşeme (yoga, vb.)	Fazla miktarda meyve (elma)
Probiyotiklerin kullanım	Fazla miktarda karbonhidrat tüketimi: ekmek, pirinç, makarna, patates
	Cips, pizza, sarımsaklı ekmek
	Sosis, pastırma

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) hastalarında probiyotikler yararlı mıdır?
Evet, bazı İBS olgularında probiyotikler kullanılabilir. Probiyotikler; vücut için yararlı olduklarına inanılan bazı canlı mikroorganizmalardır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Organizasyonu ve Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımlamalarına göre bazı canlı mikroorganizmaların (probiyotikler) yeterli miktarlarda alınması durumunda vücuda bazı yararlar sağlayacağı bildirilmektedir. Probiyotik olarak en yaygın olarak kullanılan maddeler laktik asit bakterisi (laktobasillus), bifidobakter ve Saccharomyces boulardii’dir. Bu bakteriler, laktik asit ve asetik asit gibi bazı asitler üreterek, bağırsağın pH değerini düşürür ve bağırsak hareketlerini (peristaltizm) arttırırlar. Probiyotik anlamında bazı bakteri ve mantarlar vücuda yararlı olmaları amacı ile kullanılır. ‘’Pro’’ Yunanca da ‘’için’’ anlamında ve ‘’bios’’ da
eki de ‘’yaşam’’ anlamında kullanılan eklerdir, yani özetle ‘’probiyotik’’ kelimesi ‘‘yaşam için’’ karşılığında kullanılmaktadır. Günümüzde probiyotikler özellikle, huzursuz bağırsak sendromu (İBS), antibiyotik kullanımı sonrasında gelişen ishal, laktoz tahammülsüzlüğü, idrar yolu enfeksiyonları vb. hastalıklar ile mücadele amacı ile tercih edilmektedir. Benzer şekilde, vücutta yararlı mikroorganizmaların üretilmesine olanak sağlayan gıda takviyeleri verilmesine ise ‘’prebiyotikler’’ adı verilir. Bu tür takviyelerin mutlaka doktor yada diyetisyen onayı ile kullanılması çok önemlidir ve kesinlikle gelişigüzel kullanılmamalıdır.

Huzursuz bağırsak sendromunda (İBS) nasıl bir tedavi tercih edilir?
İHuzursuz bağırsak sendromu’nun (İBS) ciddi veya yaşamı tehdit eden bir hastalık olmadığının hastaya açıklanması ve ikna edilmesi endişe veya stresi azaltabilir. İBS hastalarının sadece % 10-20’sinde tedavi gerekir. Orta ve şiddetli düzeyde yakınmaları olan kişiler deneyimli hekimler tarafından önerilecek olan bazı ilaçlardan yarar görebilirler. Bu ilaçlar huzursuz bağırsak sendromu belirtilerini azaltır, ancak hastalığı tedavi etmezler. Bu ilaçların etki mekanizması bağırsak kaslarının hareketlerini normale döndürmek üzere programlanmıştır.

• Probiyotikler
• Prokinetikler: cisaprid, tegaserod
• Antikolinerjik ilaçlar: disiklomin hiroklorid, hyosiyamin sülfat
• Antidiyareik ilaçlar: loperamid, atropin sülfat, difenoksilat hidroklorür
• Trisiklik antidepresanlar: imipramin, amitriptilin
• Çeşitli: linaklotid, lubiproston, prukaloprid, naronaprid, velusetrag, alosetron, cilansetron, ramosetron, rifaksimin, otilonyum bromür, iberis amara
• Dışkı gevşetici ilaçlar (laksatif): metil sellüloz, metamusil
• Biofeedback tedavisi: stresin azaltılması, davranış tedavisi, gevşeme ve ağrının giderilmesi hastanın yakınmalarını azaltır veya ortadan kaldırır. Özellikle, kabızlık sorunu olan hastalarda biofeedback tedavisi ile ciddi ilerleme sağlanmaktadır.
• Dışkı nakli: Sağlıklı bir kişiden alınan dışkı örneğinin bir mikrofiltrasyon sisteminden geçirildikten sonra; lavman, kolonoskopi, tablet, burundan takılan mide sondası yolu ile bağırsak sorunu olan kişilere verilmesidir. Fekal mikrobiota transplantasyonu (FMT) olarak adlandırılan bu yöntem, ilk olarak yoğun antibiyotik kullanımı sonrasında bağırsaktaki yararlı bakterilerin azalması veya yok olması nedeni ile oluşan Clostridium difficile enfeksiyonunun (CDE) tedavisinde kullanılmıştır. CDE yoğun antibiyotik kullanımı sonrasında gelişen ishallerin % 15-25’inden sorumludur. Daha sonra ise huzursuz bağırsak sendromu ve iltihabi bağırsak hastalığı tedavisinde kullanılmıştır. Bu tür tedaviler Gastroenteroloji Uzmanları tarafından gerçekleştirilmektedir. Henüz yeni sayılabilecek bir tedavi yöntemi olduğundan, uzun dönem sonuçları hakkında yeterli bilgi birikimi yoktur. Bu tedavi yöntemi ile, sarılık (hepatit), AİDS hastalığı (HİV) gibi virüslerin dışkı nakli yapılan kişiye iletimi konusunda çekinceler mevcuttur